Pogodna “jesień życia”

Starzenie się to proces, który dotyczy każdego człowieka. O tym, co możemy zrobić, aby zachować sprawność na długie lata, opowiedziała nam prof. dr hab. med. Katarzyna Wieczorowska-Tobis.

Prof. dr hab. med. Katarzyna Wieczorowska-Tobis

Pracownia Geriatrii, Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu; Przewodnicząca Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego

Pani Profesor, czym jest proces starzenia się i jakie zmiany zachodzą w organizmie?

Starzenie oznacza powstawanie, wraz z upływem czasu, zmian w organizmie, które stopniowo pogorszają jego funkcjonowanie. Pojawiają się subtelne zmiany we wszystkich narządach i układach. Mają one charakter progresywny, czyli narastają w czasie. Jak wynika z prowadzonych badań proces starzenia rozpoczyna się już między 30 a 40 rokiem życia, a zatem w okresie kiedy jeszcze rzadko zastanawiamy się nad upływem czasu. Postęp zmian związanych ze starzeniem jest początkowo bardzo powolny; ich tempo wzrasta ok. 60 roku życia.

Podkreśla się przy tym, że w tzw. normalnym starzeniu – czyli takim, któremu nie towarzyszą procesy chorobowe – pogorszenie funkcjonowania jest stosunkowo niewielkie. Starzenie nigdy samo z siebie nie prowadzi do utraty samodzielności lub zależności od pomocy osób z otoczenia. Normalne starzenie nie powoduje chorób. Jego istota polega natomiast na zwiększeniu ryzyka ich wystąpienia. Można to łatwo prześledzić przyglądając się np. zmianom w obrębie kości. Kości podczas całego naszego życia ulegają ciągłej przebudowie – stara tkanka kostna jest na bieżąco resorbowana, a w jej miejsce powstaje nowa. Niestety, proces starzenia kości prowadzi do ujemnego bilansu przebudowy tkanki kostnej – czyli w miejsce zresorbowanej starej kości powstaje nieco mniej nowej. Stąd typową cechą starzenia się kości jest zmniejszająca się masa i gęstość kości. Jest to pierwszy krok w kierunku osteoporozy, niemniej obserwowane w procesie starzenia zmiany nie są wystarczająco nasilone, aby wywołać osteoporozę. Potrzebny jest dodatkowy czynnik zwiększający nasilenie zmian wynikających ze starzenia. Zmiany podobne do tych zachodzących w kościach obserwowane są we wszystkich tkankach i narządach; w procesie starzenia np. wzrasta skurczowe ciśnienie krwi – co zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia, pogarsza się sprawność serca– zwiększa to ryzyko wystąpienia niewydolności serca, pogarsza się metabolizm glukozy– co sprzyja cukrzycy typu II, a obserwowane zmiany w stawach powodują, że prawie ¾ starszych osób choruje na chorobę zwyrodnieniową stawów. Po to, abyśmy mogli dobrze się zestarzeć, musimy więc pamiętać, że choroby i zależność nie są nieodłączną częścią procesu starzenia. Wynikają z chorób, i – co trzeba podkreślić – pobieranych w nadmiarze lub źle dobranych leków, które zwiększają nasilenia zmian wynikających z procesu starzenia.

Co możemy zrobić i jak powinno wyglądać nasze życie, aby „jesień życia była zdrowa i aktywna?

Wszystko wskazuje na to, że tempo zmian zachodzących w naszym organizmie wraz z upływem czasu w znacznym stopniu zależy od nas samych. Czynnikami modyfikującymi proces starzenia są aktywność i dieta. Szeroko rozumiana aktywność obejmuje nie tylko aktywność fizyczną, ale także kontakty społeczne i aktywność poznawczą (czyli np. trening pamięci). Wiadomo na pewno, że siedzący tryb życia i wypełnianie wolnego czasu jedynie np. biernym oglądaniem telewizji może przyspieszyć proces starzenia. Jednak wspomniane oglądanie telewizji może być też zajęciem aktywizującym jeśli po obejrzeniu dowolnego programu próbujemy podsumować poruszane tematy, albo np. podczas spotkania ze znajomymi czy w rozmowie telefonicznej podejmujemy dyskusję omawianych kwestii. Warto tu przytoczyć bardzo ciekawe wyniki badań pokazujące, że w rzeczywistości odsetek osób chorujących na otępienie jest znacznie mniejszy nie tylko w stosunku do prognozowanego, ale też w stosunku do stwierdzanego kilkanaście lat wcześniej. Dlaczego? Jedną z przyczyn jest właśnie coraz skuteczniejsze wdrażanie zasad zdrowego życia, co z jednej strony przekłada się na wolniejsze tempo zmian obserwowanych w procesie starzenia, a z drugiej – zmniejsza ryzyko występowania wielu chorób, w tym np. chorób układu krążenia, a więc korzystnie wpływa na mózgowy przepływ krwi. Ważna jest też oczywiście dieta. Wprawdzie dotychczas nie udowodniono, że jakakolwiek suplementacja u osób bez niedoborów ma znaczenie dla tempa procesu starzenia, jednak wiadomo na pewno, że jeśli występują jakiekolwiek niedobory należy skorygować dietę, bo – zwłaszcza jeśli niedobory są długotrwałe – prowadzą one do nieoptymalnego funkcjonowania. W tym kontekście warto pamiętać o bardzo powszechnych w naszym społeczeństwie niedoborach witaminy D.

Pani Profesor, jakie wyzwania stoją przed osobami starszymi?

Wzrastająca liczba osób starszych w przyszłości przy zmniejszającej się liczbie osób zaangażowanych w opiekę rodzi niewątpliwe wyzwania. Jednym z najważniejszych stojących nie tylko przed osobami starszymi, ale przed każdym bez względu na wiek jest podjęcie codziennej walki o własną dobrą starość. Oznacza to z jednej strony bieżące wdrażanie zmian stylu życia, po to aby upływający czas wpływał w jak najmniejszym stopniu na nasze codzienne funkcjonowanie, a z drugiej – akceptację upływającego czasu. Warto pamiętać, że osoby pozytywnie oceniające swoją przeszłość starzeją się lepiej. Dobrze więc nie mieć żalu do życia, nie tylko o to, że przemija, ale też o to, że coś się w nim zdarzyło lub właśnie nie zdarzyło.

Jaki jest współczesny Senior?

Współczesny senior to coraz częściej osoba świadoma, jak wiele od niej samej zależy w kwestii jakości życia i jej przyszłości. Stąd ogromne zainteresowanie działaniami dedykowanymi seniorom, powszechne uczestnictwo w zajęciach klubów seniora i Uniwersytetach Trzeciego Wieku. Coraz większe i powszechniejsze zaangażowanie seniorów w działania wolontaryjne wynika też właśnie ze zrozumienia, że aktywność jest podstawą dobrej starości.

Rozmawiała: Karolina Nowak